W pracy coachingowej wykorzystujemy bardzo wiele różnych modeli stworzonych na potrzeby coachingu (GROW, reGROW, GOLD, STEPPPA, CLEAR, SFERA, itd.), które służą opisaniu przebiegu sesji lub są narzędziem wykorzystywanym w trakcie sesji. Coraz częściej jednak w procesach aplikuje się modele zaczerpnięte z różnych dziedzin nauki, zwłaszcza w podejściu opartym na dowodach, które kładzie szczególny nacisk na opieranie praktyki coachingowej o sprawdzone naukowo teorie i badania.
Modele w psychologii
Jedną z najistotniejszych dziedzin nauki dla coachingu jest psychologia. Jeśli rozumiemy coaching, jako metodę wspierania ludzi w rozwoju, to wiedza na temat procesów i mechanizmów wpływających na procesy zmiany i procesy rozwojowe u ludzi będzie nam niezbędna. Jednak nie jest to jedyna dziedzina psychologii, która można wykorzystywać, jako podstawę pracy coachingowej. W zasadzie nie możemy uciec od konieczności zgłębiania wiedzy o człowieku, jeśli nasza praca opiera się na pracy z ludźmi. Prędzej czy później otrzemy się mniej lub bardziej świadomie o teorie psychologiczne i rezultaty badań psychologów. Świadome wykorzystywanie osiągnięć psychologii może mieć wiele korzyści dla naszej pracy z ludźmi – zarówno w efektywności procesów, jak i trwałości zmian. Dzisiaj skupimy się na tym fragmencie wiedzy z psychologii, jaką są różnego rodzaju modele wypracowane przez tę dziedzinę nauki. Chyba każda dziedzina naukowa ujmuje część wiedzy w różnego rodzaju modele teoretyczne, które ja systematyzują i ułatwiają zrozumienie różnego rodzaju struktur i procesów. W psychologii mamy wiele przykładów różnorodnych modeli teoretycznych:
– modele zmian rozwojowych (np. model rozwoju psychospołecznego E. Eriksona, modele rozwoju poznawczego np. koncepcja Piageta)
– modele osobowości/koncepcje osobowości (np. model Wielkiej Piątki)
– modele opisujące różnego rodzaju zjawiska psychologiczne (np. model przechodzenia przez proces godzenia się z chorobą i śmiercią E. Kübler-Ross, Transteoretyczny Model Zmiany J. Prochaska, C. DiClemente i J. Norcross, model B. W. Tuckmana i M. A. C. Jensena opisujący proces grupowy, modele opisujące procesy uczenia się np. Cykl Kolba)
– modele wykorzystywane w terapii i pomocy psychologicznej (np. model depresji A. Becka i inne modele zaburzeń psychicznych, Model „ABC” A. Ellisa, 6-etapowy model interwencji kryzysowej R. K. Jamesa, B. E. Gillilanda).
Jest niezwykle istotne, że psychologia jako dyscyplina naukowa, weryfikuje teorie w badaniach. Zatem czerpiąc wiedzę psychologiczną z rzetelnych źródeł mamy podstawę do twierdzenia, że posługujemy się narzędziami, które, na tyle na ile to możliwe, opisują faktyczne funkcjonowanie człowieka. Dzięki temu prowadzone przez nas procesy są bardziej rzetelne, a często, także bardziej skuteczne.
Możliwość wykorzystania modeli psychologicznych w coachingu
Pojawia się zatem pytanie, jak możemy wykorzystać modele zaczerpnięte z psychologii w procesach coachingowych? Możliwości jest wiele:
1. Diagnoza – niektóre modele, które opisują funkcjonowanie człowieka pozwalają nam lepiej zrozumieć, co dzieje się z daną osobą. W ten sposób możemy trafniej diagnozować istotę problemów naszego klienta, jego sposób przeżywania ich lub źródła problemu. Na przykład: Transteoretyczny Model Zmiany pozwala nam w różnych momentach przechodzenia klienta przez zmianę diagnozować na jakiej fazie się znajduje, a co za tym idzie, jakie stoją przed nim wyzwania. Z kolei w Modelu PEB™ po zdiagnozowaniu fazy możemy dowiedzieć się jakich trudności poznawczych, emocjonalnych i behawioralnych doświadcza klient.
2. Psychoedukacja – pokazując klientowi model i zaznajamiając go, z tym czego doświadcza, możemy znacznie zmniejszyć jego niepokój związany z brakiem zrozumienia, tego co przeżywa. Dla większości osób zrozumienie, że ich doświadczenie jest naturalne i wynika z określonych prawideł psychologicznych, jest kojące.
W takim wypadku model staje się narzędziem do pracy z poszerzaniem świadomości klienta na temat siebie i tego, co przeżywa. Np. w modelu E. Kübler-Ross omówienie z klientem faz godzenia się z trudną diagnozą może pomóc mu poradzić sobie z lękiem i niepokojem związanym z myślami, że jego uczucia są dziwne czy nienaturalne, bo przeżywa np. poczucie winy, którego się nie spodziewał. Z kolei w Modelu PEB™ możemy wykorzystać kolejne fazy do edukowania klienta na temat uczuć czy myśli, jakich może się spodziewać, przechodząc przez daną fazę zmiany.
3. Wskazówki dla coacha – chyba najbardziej użytecznym aspektem modeli psychologicznych jest możliwość przełożenia ich na konkretny proces coachingowy. Lepsze zrozumienie mechanizmów, które rządzą zachowaniem, emocjami czy myśleniem naszego klienta pozwala nam:
– bardziej świadomie dobierać interwencje, które stosujemy w procesie,
– dobierać narzędzia do konkretnych potrzeb klienta, które możemy lepiej identyfikować, kiedy rozumiemy czego doświadcza,
– modyfikować interwencje i stosowane techniki pracy dostosowując je do naszej „diagnozy” problemu klienta,
– być spokojniejszym, kiedy funkcjonowanie psychologiczne klienta wpływa niekorzystnie proces coachingowy, bo będąc świadomi tego, co się dzieje możemy zmodyfikować nasze działania aby efektywnie wspierać klienta, np. w kryzysach,
– pewne modele psychologiczne, tak jak niektóre coachingowe, mogą porządkować nam strukturę sesji coachingowej lub całego procesu.
Na przykład, wiedząc jakie cechy osobowości według modelu Wielkiej Piątki ma nasz klient możemy lepiej projektować interwencje, bo przy doborze ćwiczeń będzie miało znaczenie czy klient jest np. raczej introwertyczny czy ekstrawertyczny lub jaka jest jego otwartość na doświadczenia. W Modelu PEB™ z kolei, możemy wykorzystać cały model, jako szkielet procesu coachingowego, dobierając interwencje w zależności od zdiagnozowanej fazy.
Podsumowując znajomość odpowiednich modeli zaczerpniętych z psychologii może nie tylko wzbogacić naszą wiedzę na temat klientów i sprawić, że będziemy lepiej teoretycznie przygotowani do pracy, a co za tym idzie bardziej profesjonalni. Wpływa też istotnie na jakość prowadzonych procesów, zwiększa ich efektywność i tym samym zadowolenie klientów.